Naruszenie dobrego imienia i ochrona dóbr osobistych
Naruszenie dóbr osobistych, a zniesławienie i zniewaga.
Naruszenie dóbr osobistych, to w zasadzie to samo co zniesławienie, czy zniewaga. To pierwsze reguluje procedura cywilna, a te dwa kolejne reguluje procedura karna. Zarówno w trybie cywilnym jak i karnym można uzyskać zadośćuczynienie. Zadośćuczynienie za naruszenie dóbr osobistych jest tym samym co odszkodowanie za straty moralne. Zadośćuczynienie łączy się z różnymi wydarzeniami: wypadkami samochodowymi, uszkodzeniem ciała, szkodami wynikającymi z zaniedbań organów władzy publicznej bądź osób trzecich. Określenie to bywa używane przez poszkodowanych w sytuacjach, gdy doszło do szeroko pojętego pomówienia, zniesławienia czy zniewagi. Poniżej znajdą Państwo charakterystykę roszczeń jakie można wysuwać w odpowiedzi na naruszenie godności osobistej, dobrego imienia czy czci osoby w wyniku bezprawnego zniesławienia lub obrażenia. Najważniejsze pojęcia w tym temacie, to dobra osobiste, prawna obrona przed naruszeniem dóbr osobistych, środki mające naprawić krzywdy wyrządzone przez naruszenie lub szkodę majątkową z tego wynikłą, pieniężna rekompensata za naruszenie dóbr osobistych.
Co to są dobra osobiste?
W polskim prawie istnieje instytucja dóbr osobistych, według której prawa te mają charakter niemajątkowy. Do praw tych nie należy własność domu czy samochodu. Te prawa są majątkowe. Dobra osobiste są wiązką uprawnień człowieka odnoszących się do jego osoby, odrębności psychicznej i właściwości osobistych. Praw tych nie da się zbyć, ani przelać na kogoś innego. Prawa te mają obiektywny – nie subiektywny charakter. Obiektywność tych praw polega na tym, że ich naruszenie musi być obiektywnie postrzegane. Nie może opierać się na subiektywnych odczuciach danej osoby. Według Sądu Najwyższego przy ocenie czy zaszło naruszenie dóbr osobistych, sądy powinny kierować się reakcją społeczną na zdarzenie będące podstawą do oskarżenia o naruszenie dóbr osobistych. Reakcją społeczną, a nie subiektywnymi odczuciami osób żądających ochrony prawnej. Sąd Najwyższy dodaje jednak, że subiektywnych odczuć osób żądających ochrony prawnej nie można całkowicie pominąć przy ocenie, czy prawa te zostały naruszone. Wszystko zależy od tego jakie zdarzenie wywołało odczucie naruszenia dóbr osobistych u osoby, która żąda prawnej ochrony.
A zatem, naruszenie dóbr osobistych (dobrego imienia) musi szkalować daną osobę w oczach innych ludzi. Na przykład: jeśli ktoś nie chce by określano go w jakiś sposób ale określenie to nie jest obraźliwe, a ponadto używa się je powszechnie i dla innych jest obojętne, to fakt używania go wobec tej konkretnej osoby nie może być potraktowany, jako naruszenie jej dobrego imienia. Istnieją jednak sytuacje, w których można naruszyć czyjeś dobre imię, używając wobec tego kogoś określeń obojętnych, ale takich, które w pewnych okolicznościach będą łączyły się z negatywnym odbiorem społecznym danej osoby.
Katalog
uprawnień w ochronie dóbr osobistych.
Katalog uprawnień w ochronie dóbr osobistych.
Ochrona dóbr osobistych przy ich naruszeniu zawiera w sobie prawa, które wynikają bezpośrednio z integralności i nienaruszalności ciała ludzkiego, takie jak życie, zdrowie i nietykalność cielesna. Każdy bezprawny atak na każde z tych dóbr skutkuje odpowiedzialnością związaną z regulacjami prawnymi dóbr osobistych, ale może skutkować również odpowiedzialnością prawno-karną. W temacie zniesławienia, obrazy i zniewagi, za naruszenie dóbr osobistych muszą być uznane cześć, godność ludzka i dobre imię. Naruszeniem godności i czci jest kierowanie do osoby zniewag i słów powszechnie zaliczanych do obelżywych. Postępowaniem tego typu są na przykład zachowania internautów, którzy myśląc, że są anonimowi i bezkarni obrażają swoimi komentarzami autorów najróżniejszych publikacji. Godność ludzka może być naruszona nie tylko przez obraźliwe wypowiedzi. Pewien Sąd w swoim orzeczeniu uznał, że obraźliwym było nie wpuszczenie do lokalu klienta z powodu jego pochodzenia etnicznego. Sąd uznał, że to naruszanie dóbr osobistych.
Jakie zachowanie stanowi naruszenie dobrego imienia - czyli naruszenia dóbr osobistych?
Dobre imię, to inaczej reputacja i szacunek. Innymi słowy, przejawia się ono w sferze zewnętrznej. Naruszeniem dobrego imienia może być powiedzenie kupcowi, że okrada swoich klientów. Powiedzenie komuś że jest idiotą stanowi naruszenie jego czci, a nie dobrego imienia. Naruszenie dobrego imienia to wyzwanie kogoś od oszustów i złodziei. O tym, że nazywając kogoś oszustem lub złodziejem możemy naruszyć jego dobre imię mówi wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi wydany w czerwcu 2016 roku. W wyroku tym czytamy, że przypisywanie powodowi nieuczciwości, a także nazywanie go oszustem i złodziejem jak również twierdzenie, że popełnił czyn zabroniony godzą w jego dobre imię i mogą być powodem podważenia zaufania do niego jako przedsiębiorcy.
Naruszenie dobrego imienia przez podawanie danych, które zostały zmanipulowane.
W lutym 2016 roku w Sądzie Apelacyjnym w Białymstoku wydano bardzo ciekawy wyrok. Sąd uznał, że naruszeniem dobrego imienia może być opublikowanie nierzetelnego artykułu prasowego. Rzetelność dziennikarska, to przedstawianie faktów we właściwym świetle. Naruszeniem dobrego imienia może być rozpowszechnienie orzeczenia określone treści. Może być nim także pominięcie lub przemilczenie ujawnionych treści związanych z opisywanym zdarzeniem. Takie zachowania to naruszenie dóbr osobistych.
Różnica między naruszeniem dobrego imienia (Naruszeniem dóbr osobistych), a zniesławieniem i zniewagą.
Naruszenie dobrego imienia (naruszenie dóbr osobistych) często jest utożsamiane ze zniesławieniem czy znieważeniem. Terminy „zniewaga i zniesławienie”, w przeciwieństwie do naruszenia dobrego imienia, mają swoje źródło w doktrynie prawa karnego. Dopuszczenie się zniesławienia lub znieważenia pociąga za sobą konsekwencje prawno-karne, niezależnie od ochrony, jakie przewidziano dla dóbr osobistych.
Pod pojęciem ochrony dóbr osobistych kryje się także wizerunek i głos człowieka, jak również jego wolność.
Wizerunek człowieka jest usankcjonowanym przez prawo dobrem osobistym, które należy rozumieć jako wygląd oraz głos. Za naruszenie dóbr osobistych może być więc uznana publikacja fotografii w prasie bez zgody zainteresowanego. Jest to naruszenie prawa do wizerunku. Dobrami osobistymi są ponadto wszelkie przejawy życia ludzkiego, które zbiorczo można nazwać wolnością. Zalicza się tu wolność seksualna, wolność polityczna, wolność religijna czy wolność poglądów. Gwałt jest naruszeniem nie tylko wolności seksualnej, ale także godności, nietykalności cielesnej i prawa ochrony zdrowia. Na tym przykładzie widać, że istnieją zachowania naruszające wiele dóbr osobistych. Przejawem wolności człowieka jest także wolność komunikowania się, w tym korespondencji i tajności korespondencji. Naruszeniem tajemnicy korespondencji jest nie tylko otwarcie tradycyjnego listu w kopercie, ale także przeczytanie e-maila adresowanego do kogoś innego. Zachowania takie są penalizowane także w kodeksie karnym. Ochrona dóbr osobistych obejmuje ponadto mieszkania poszczególnych osób. Chodzi o nienaruszalność mieszkań, ale nie rozumianą z punktu widzenia własności, bo ta jest prawem majątkowym. Istotą nienaruszalności lokalu mieszkalnego jest prawo do ochrony mieszkań przed bezzasadnym wtargnięciem w prywatną sferę czyjegoś życia. Chodzi o zakłócenie poczucia bezpiecznego i niezakłóconego posiadania własnego miejsca, w którym realizuje swoje istotne sprawy życiowe i chroni prywatność. Tak więc w ochronie dóbr osobistych jakimi są mieszkania nie chodzi o wtargnięcie w sferę substancji mieszkaniowej, ale w miejsce, gdzie każdy człowiek ma prawo czuć się bezpiecznie i decydować o tym, kto z niej korzysta. Do listy dóbr osobistych ustawodawca dopisał także twórczość naukową, wynalazczą, racjonalizatorską i artystyczną. Tu również nie chodzi o wymiar majątkowy tylko osobisty - autorski. Dobrem osobistym jest więc poszanowanie niemajątkowego poczucia bycia autorem lub twórcą i przywiązania do dzieła, a nie majątkowych praw do dzieł, wynalazków itp. Przykładem naruszenia dóbr osobistych jest plagiat, czyli opublikowanie cudzej pracy pod własnym nazwiskiem.
Instrumenty
prawne przy ochronie dóbr osobistych.
Istnieją dwie grupy roszczeń z tytułu naruszenia dóbr osobistych. Pierwsza dotyczy dóbr już naruszonych. Druga dotyczy dóbr, które są zagrożone naruszeniem.
Ochrona przed naruszeniem dóbr osobistych.
W sytuacji zagrożenia dóbr osobistych cudzym działaniem, osoba, której dobro jest chronione prawnie może żądać zaprzestania tego działania, chyba że działanie to nie jest bezprawne. Tak więc ustawodawca wyznaczył dwie przesłanki, które pozwalają na objęcie ochroną dóbr osobistych, przy czym obydwie muszą być spełnione jednocześnie.
Pierwszą przesłanką jest zagrożenie dobra osobistego wynikające z cudzego działania. Polegać to może na przykład na tym, że czynione są przygotowania do naruszenia dobra osobistego lub wykonywanie czegoś, co w przyszłości doprowadzi do naruszenia tego dobra. Druga przesłanka, to bezprawność działania. W ustawie nie ma precyzyjnego określenia czym jest bezprawność. Bezprawność nie jest tym samym co przestępstwo. Konkretne zachowanie może być naruszeniem praw osobistych, nie będąc jednocześnie czynem zabronionym. Orzecznictwo i piśmiennictwo wskazują na to, że z bezprawnością mamy do czynienia wówczas, gdy zachowanie sprawcy naruszenia dóbr osobistych jest sprzeczne z przepisami ustawy bądź z ogólnie przyjętymi zasadami współżycia społecznego. Na to czy dane zachowanie jest bezprawne nie ma wpływu wina czy świadomość sprawcy, że naruszył dobra osobiste. Przepisy regulujące ochronę dóbr osobistych, przewidują, że przymiotu bezprawności może pozbawiać działanie podjęte w porozumieniu z pokrzywdzonym i za jego zgodą – na przykład uderzenie kogoś podczas walki sportowej, a także działanie, które polega na realizowaniu prawa podmiotowego. Ważne jest również to, że ochrona dóbr osobistych każdego z nas ma taki zasięg, jaki nie stoi w konflikcie z ochroną dóbr osobistych innych ludzi.
Co robić, gdy obawiamy się, że nasze dobra osobiste mogą być naruszone w przyszłości?
Nie trudno wyobrazić sobie przygotowania do czynności, następstwem których będzie naruszenie dobrego imienia . Przygotowania takie, to na przykład tworzenie plakatów lub korespondencji zawierającej treści będące niechlubne dla danej osoby. Przed czymś takim można bronić się na wszelkie sposoby, które pozwalają dostatecznie wyrazić swoją wolę. Jeśli zamierzamy wejść na drogę sądową, czynności związane z bronieniem własnych dóbr osobistych najlepiej udokumentować i utrwalić. Do osoby, która zamierza naruszyć nasze dobre imię, najlepiej wysłać list polecony z potwierdzeniem odbioru, a w nim zażądać odstąpienia od powziętego zamiaru. Gdy brak czasu na tradycyjną korespondencję, to samo żądanie można wysłać w formie maila lub wiadomości SMS. W ramach ochrony dóbr osobistych można stosować szeroki wachlarz czynności naprawczych. Gdy doszło już do naruszenia dóbr osobistych poszkodowany może żądać od naruszyciela by zrobił wszystko, by usunąć skutki naruszenia; złożył oświadczenie woli w stosownej formie i treści; zadośćuczynił finansowo za naruszenie dóbr lub przekazał pieniądze na określony cel społeczny; naprawił szkodę majątkową stanowiącą skutek naruszenia dóbr osobistych.
Usunięcie skutków naruszenia dóbr osobistych przez oświadczenie woli mające odpowiednią formę i treść (po prostu przeprosiny).
Pierwszym z dostępnych poszkodowanemu żądań jest roszczenie o zmuszenie sprawcy do zrobienia wszystkiego, by skutki naruszenia przestały istnieć. Nie sposób wymienić i określić wszystkich zachowań jakich może zażądać poszkodowany. Wszystko zależy bowiem od tego w jaki sposób naruszono dobra osobiste poszkodowanego. W zależności od okoliczności danej sprawy, w pozwie należy umieścić odpowiednie żądanie. Na przykład posłużenie się cudzym wizerunkiem w firmowych materiałach promocyjnych powinno skutkować żądaniem zaprzestania używania tych materiałów w kampanii promocyjnej. Należy żądać wycofania używanych materiałów. Nie cofnie to oczywiście naruszenia dobra osobistego jakim jest prawo do wizerunku, ale zminimalizuje jego skutki. Realizacją ochrony dóbr osobistych może być przez zamieszczenie w odpowiednim miejscu oświadczenia z przeprosinami osoby, której prawa zostały naruszone. Częściowa nieodwracalność skutków naruszenia praw osobistych daje poszkodowanemu prawo do wysuwania dodatkowych żądań wobec sprawcy. Jednym z nich jest żądanie złożenia oświadczenia o stosownej formie i treści. Jak pokazuje praktyka, jest to najbardziej popularna metoda chronienia dóbr osobistych. Co do treści takiego oświadczenia, to jest ono najczęściej ogłoszeniem na przykład prasowym, sprostowaniem wyjaśnieniem tudzież wyrażenia wyrazów ubolewania. Ustawa nie precyzuje warunków dopuszczalnej treści tego rodzaju oświadczeń. Należy kierować się tu przede wszystkim zdrowym rozsądkiem. Zasięg oświadczenia powinien być taki sam jak zasięg naruszenia. Jeśli treści naruszające czyjeś dobra osobiste znalazły się w gazecie lokalnej, to publikowanie przeprosin w gazecie ogólnopolskiej jest bezzasadne. W formułowaniu żądań dotyczących złożenia oświadczenia woli konieczna jest umiejętność oceny zasięgu, intensywności i charakteru naruszenia dobra osobistego. Należy ocenić je pod względem możliwych skutków i sposobów usunięcia skutków naruszenia dóbr osobistych.
Odszkodowanie za straty moralne, czyli zadośćuczynienie za naruszenie dóbr osobistych.
Po naruszeniu naszych dóbr osobistych możemy żądać od sprawcy rekompensaty finansowej za doznaną krzywdę lub wpłaty określonej kwoty na wskazany cel społeczny. Zadośćuczynienie za naruszenie dóbr osobistych, to po prostu świadczenie pieniężne, które ma na celu zrekompensować doznaną krzywdę. Krzywdą jest tu szkoda niematerialna. Szkody niematerialne to cierpienie, ból, stres i inne negatywne przeżycia osoby poszkodowanej. Zadośćuczynienie za naruszenie dóbr osobistych i zadośćuczynienie za cierpienie i ból spowodowane na przykład śmiercią osoby bliskiej w zdarzeniu drogowym, wynikają z innej podstawy faktycznej roszczenia. Przy czynach niedozwolonych, takich jak wypadek drogowy miarą zadośćuczynienia jest poziom cierpienia i bólu. Jeśli chodzi o naruszenie praw osobistych, to miarą zadośćuczynienia jest intensywność, zasięg, charakter i typ dobra osobistego, które zostało naruszone. Jeśli naruszone zostało życie lub zdrowie ludzkie ocena będzie podobna jak przy wypadku drogowym. Gdy jednak zostanie naruszona cześć czy dobre imię, ocena będzie przebiegała według zupełnie innych kryteriów.
zadośćuczynienie za naruszenie dóbr osobistych.
Opisane do tej pory roszczenia chronią dobra osobiste mające charakter niematerialny. Czasami jednak naruszenie dóbr osobistych skutkuje szkodą majątkową. Przez rozpowszechnienie fałszywych informacji ktoś może stracić reputację i zostać zwolnionym z pracy. Żądając naprawienia szkody majątkowej trzeba udowodnić związek przyczynowy między działaniem sprawcy a szkodą majątkową, a także rozmiar szkody. Jak widać w polskim prawie istnieje szeroka gama instrumentów prawnych służących ochronie dóbr osobistych. Korzystając umiejętnie z tych instrumentów, można zapobiec dalszym bezprawnym działaniom i usunąć skutki naruszeń, które już zostały popełnione.