Odmowa składania zeznań

W sprawach karnych istnieje zasada, że wszyscy wezwani na świadków muszą stawić się w sądzie i złożyć zeznania. Od tej zasady istnieje wyjątek, a jest nim odmowa składania zeznań i związane z nią reguły.

Odmowa składania zeznań przysługuje określonym osobom w określonych okolicznościach. Mogą z niej skorzystać m.in.,. najbliżsi dla oskarżonych, o czym mówi art. 115 § 111 k.k. Do grona najbliższych zaliczani są małżonek, rodzice i dziadkowie oskarżonych, dzieci i wnuki, oraz rodzeństwo i powinowaci w tej samej linii lub stopniu, np. teściowie. Do grona osób, które mogą odmówić składania zeznań, należą także pasierbowie osoby przysposobione, ich małżonkowie oraz osoby pozostające we wspólnym pożyciu.

Praktyka sądowa wyznaczyła w powyższym zakresie wiele dodatkowych, szczegółowych reguł. I tak np. w przypadku małżonków, którzy przysposobili dzieci, odmowa składania zeznań przysługuje im i dzieciom nawet jeśli ustanie małżeństwo i przysposobienie. Z kolei, narzeczona lub narzeczony osoby oskarżonej, nie może odmówić składania zeznań, jeśli nie pozostaje we wspólnym pożyciu z tą osobą. W takim wypadku relacja narzeczeńska nie czyni ich najbliższymi osobie oskarżonej. Natomiast powinowaci, czyli teściowie, synowe itp. zachowują prawo do odmowy składania zeznań nawet po ustaniu małżeństwa z oskarżonym.

Osoby chcące skorzystać z prawa do odmowy składania zeznań, nie mogą informować sądu o tym fakcie na sali, podczas rozprawy. Sąd należy powiadomić przed rozpoczęciem sprawy sądowej, to jest przed złożeniem pierwszego zeznania na sali. Po złożeniu oświadczenia o chęci skorzystania z prawa do odmowy składania zeznań, zeznania danej osoby złożone przed prokuratorem w postępowaniu przygotowawczym nie mogą być brane pod uwagę. W każdej chwili można zmienić zdanie i podjąć decyzję o chęci składania zeznań przed sądem. Sąd może przesłuchać takiego świadka.

Zakres odmowy składania zeznań

Zakres odmowy zeznań dotyczy wszystkiego, co mogłaby na sali sądowej powiedzieć najbliższa osoba dla oskarżonego. Po poinformowaniu sądu o zamiarze odmowy zeznań, osoba taka przestaje pełnić rolę świadka w sprawie. Odmowa składania zeznań przez daną osobę nie zamyka sądowi drogi do tego, by przesłuchując innych świadków, poznał fakty przekazane przez nią owym świadkom. Innymi słowy, sąd ma prawo do pozyskiwania informacji drogą pośrednią, jeśli inni świadkowie zechcą zeznawać i je ujawnić. Fakty te mogą również ujawnić osoby, którym nie przysługuje prawo do odmowy składania zeznań. Prawo do odmowy składania zeznań nie służy ochronie informacji o oskarżonym, a jedynie ochronie osób, którym niezręcznie jest je ujawniać, ze względu na emocjonalny stosunek do oskarżonego.

Przyczyny odmowy składania zeznań.

Sąd nie ma prawa pytać najbliższych oskarżonego o przyczynę odmowy składania zeznań. Najbliżsi nie muszą informować sądu o tym dlaczego nie chcą zeznawać. Sąd nie może ani ustalać, ani oceniać decyzji świadka o odmowie składania zeznań. 

   Adwokat Patryk Riedel - Kancelaria Adwokacka - Wodzisław Śląski, Jastrzębie-Zdrój, Katowice