Uprawnienia osób pokrzywdzonych tego typu przestępstwem są różne na różnych etapach postępowania karnego.

Postępowanie karne przebiega dwuetapowo. Pierwszym etapem jest postępowanie przygotowawcze, w którym główną rolę pełni prokurator lub policja. Drugi etap, to postępowanie sądowe, które rozpoczyna się po wniesieniu przez prokuratora aktu oskarżenia.

Aby w pełni korzystać z praw osoby pokrzywdzonej przestępstwem przeciwko rodzinie i opiece, należy złożyć oświadczenie o tym, że zamierza się działać w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Oskarżyciel posiłkowy może zaskarżyć niekorzystne dla siebie orzeczenie wydane przez sąd.

Osoby pokrzywdzone mają następujące prawa:

Mogą złożyć zawiadomienie o tym, że na ich szkodę zostało popełnione przestępstwo; mogą wnioskować o ściganie w sprawach o przestępstwa, które są ścigane na wniosek – należą tu na przykład groźby karalne i uchylanie się od płacenia alimentów; mają prawo otrzymać od organów ścigania informacji o tym co dzieje się w sprawie, czy zostało wszczęte postępowanie, czy je umorzono i dlaczego; mogą złożyć zażalenie jeśli 6 tygodni od powiadomienia o przestępstwie nie otrzymają od organów ścigania żadnych informacji o postępach w sprawie; mogą ustanowić pełnomocnika; będąc w złej sytuacji materialnej mogą wnioskować o pełnomocnika z urzędu; mogą złożyć zażalenie na odmowę wszczęcia śledztwa bądź dochodzenia; mogą wnioskować o podjęcie dochodzenia lub śledztwa; mogą brać udział w dochodzeniu lub śledztwie; mogą zwrócić się do sądu z wnioskiem o przesłuchanie świadka; mogą otrzymać postanowienie dopuszczające dowód z opinii biegłych, a także mogą brać udział w przesłuchaniu biegłych i zapoznawać się z ich opiniami; obawiając się o swoje bezpieczeństwo, osoba pokrzywdzona może domagać się zastrzeżenia swoich danych osobowych i adresowych; ponadto, osoba taka może zgłaszać zarzuty odnoszące się do treści protokołów z czynności procesowych, w których brała udział; może przeglądać i kserować akta postępowania o ile sąd wyrazi na to zgodę; może złożyć zażalenie na odmowę dostępu do akt sprawy; może złożyć zażalenie na postanowienie umarzające śledztwo lub dochodzenie; może złożyć zażalenie na wszystkie czynności, które naruszają jej prawa; może złożyć zażalenie na postanowienie odnoszące się do dowodów rzeczowych w sytuacji umorzenia dochodzenia bądź śledztwa; może wnioskować o wyłączenie ze sprawy sędziego, prokuratora bądź innych osób biorących udział w postępowaniu przygotowawczym jeśli istnieje wątpliwość co do bezstronności ich działania; osoba pokrzywdzona powinna zostać poinformowana o tym, że uchylono tymczasowe aresztowanie oskarżonego lub o tym, że nie przedłużono aresztowania lub zmieniono je na inny środek zapobiegawczy; osoba pokrzywdzona może wnioskować o przeprowadzenie mediacji z podejrzanym; może także złożyć w sądzie akt oskarżenia o przestępstwa z oskarżenia publicznego, w sytuacji gdy prokurator powtórnie wyda decyzję o odmowie uruchomienia postępowania przygotowawczego lub umorzy to postępowanie; osoba pokrzywdzona może wystąpić z powództwem cywilnym i żądać zabezpieczenia tego powództwa; może złożyć oświadczenie że chce występować jako oskarżyciel posiłkowy; może wnioskować do sądu o orzeczenie wobec sprawcy obowiązku naprawienia wyrządzonej szkody w całości bądź części.

Ważne informacje!

Wniosek o ściganie można cofnąć na etapie postępowania przygotowawczego, o ile zgodzi się na to prokurator. Możliwości takiej nie ma przy przestępstwie zgwałcenia.

Prokurator może nie zgodzić się na udział osoby pokrzywdzonej w śledztwie i postępowaniu, ale tylko wówczas, gdy podyktowane jest to ważnym interesem śledztwa.

Prowadzący postępowanie nie może odmówić osobie pokrzywdzonej wglądu do akt w sytuacji, gdy wydano postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia, a także gdy śledztwo i dochodzenie zostało umorzone.

Sprawa o przemoc w rodzinie nigdy nie może stać się przedmiotem mediacji bez zgody osoby pokrzywdzonej. W akcie oskarżenia powinien widnieć podpis adwokata.

Oświadczenie o chęci występowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego, osoba pokrzywdzona musi złożyć zanim rozpocznie się przewód sądowy. Potem nie można już tego zrobić.

Wniosek o naprawienie szkody przez sprawcę osoba pokrzywdzona musi złożyć zanim skończy się jej przesłuchanie na rozprawie głównej.  

Adwokat Katowice, Wodzisław Śląski, Jastrzębie-Zdrój