Jak przedstawia się proces rozwodu kościelnego, a więc unieważnienia kościelnego małżeństwa? To bardzo złożona sprawa. Wygląda to w sposób następujący: skargę o orzeczenie nieważności małżeństwa z reguły wnosi jeden z małżonków. Nie jest konieczne, aby drugi z małżonków brał udział w tym procesie. Po tym, jak zostanie przesłana pisemna skarga powodowa do odpowiedniego sądu kościelnego oraz po poniesieniu kosztów dotyczących postępowania, sąd zaczyna procedurę o stwierdzenie nieważnie zawartego małżeństwa. Warto nadmienić, iż dla rozwodu kościelnego nie ma znaczenia, czy strony przeprowadziły rozwód przed sądem cywilnym. Nie ma natomiast żadnych przeszkód, aby ewentualne dowodu ujawnione w sądzie kościelnym zostały powołane w sprawie cywilnej. 

Przesłanki do uznania nieważności małżeństwa kościelnego

1. Niedojrzałość emocjonalna ( deficyt charakteru );

2. Impotencja;

3. Bezpłodność, jeśli małżonek który na nią cierpiał wiedział o tym przed zawarciem małżeństwa;

4. Istnienie wcześniejszego związku małżeńskiego;

5. Związek małżeński zawarty między ochrzczonym, a nie ochrzczonym ( Ordynariusz może wyrazić zgodę na takie małżeństwo )

6. Święcenie kapłańskie lub przyjęcie ślubu czystości w Zakonie Kościelnym

7. Zawarcie małżeństwa w wyniku porwania;

8. Pokrewieństwo i powinowactwo ( w tym adopcja );

9. Ograniczenie wiekowe: 16 lat - mężczyzna, 14 lat - kobieta

10. Powody natury psychicznej;

11. Nieświadomość współżycia fizycznego;

12. Zawarcie małżeństwa przy użyciu podstępu lub w wyniku błędu;

13. Błąd co do sakramentu;

14. Zawarcie związku małżeńskiego pod warunkiem przyszłym;

15. Brak skonsumowania związku;

16. Naruszenie procedury kanonicznej ( brak upoważnienia posiadanego przez kapłana, naruszenie formy kanonicznej )

Przebieg procesu 

Wtedy proces wchodzi w etap dowodowy, zwany także instrukcyjnym, czyli wówczas dochodzi do zbierania przez sąd dowodów dotyczących prowadzonego dochodzenia. Wtedy to zainteresowani przekazują wszystkie dowody i dokumenty. Przesłuchuje się wtedy świadków, powołuje się biegłych sądowych  (z reguły są to psycholog, psychiatra, ginekolog lub seksuolog, w zależności od tego, co wymaga dana sprawa) do ocenienia i wystawienia ekspertyz przedstawionych dokumentów oraz wyrażenia profesjonalnego komentarza dotyczącego stron postępowania. Przesłuchania stron  toczą się oddzielnie w różnym czasie w sądzie biskupim. W trakcie ich  odbywania się obecny jest najczęściej sędzia audytor, a także notariusz. Świadkowie składają swoje zeznania najczęściej w miejscu zamieszkania w towarzystwie proboszcza własnej parafii w roli sędziego przypisanego do danej sprawy.

Po zebraniu wszystkich potrzebnych danych i wiadomości następuje podjęcie przez sąd biskupi orzeczenia w danej sprawie. Całość toczy się w sądach dwóch instancji. Na bazie wszelkiego zebranego materiału odnośnie sprawy, sąd biskupi udziela odpowiedzi na pytanie, czy udowodniono istnienie przeszkody, o jakiej było mówione w zawiązaniu sporu, a więc na temat tego czy sakrament małżeństwa został  w danym przypadku ważnie zawarty, czy też jest nieważny i nigdy węzeł małżeński nie nastąpił. Odpowiednie pismo zostaje dane obojgu stronom pozwu. Jeśli dana strona nie zgadza się z wydanym wyrokiem, to ma  absolutne prawo wystosować apelację do trybunału wyższej instancji. Ponadto, w wypadku wyroku pozytywnego, czyli orzekającego to, że węzeł małżeński nigdy nie zaistniał, sprawa od razu ląduje w trybunale drugiej instancji. Małżeństwo zostaje uznane za nieważne dopiero wtedy, jeżeli oba wyroki są identyczne.

Długi proces

Jak długo trwa sprawa o rozwód kościelny, czyli o unieważnienie małżeństwa? Generalnie średni czas trwania toczącej się sprawy to około jednego roku w pierwszej instancji i do sześciu miesięcy w drugiej instancji, a zatem sprawa powinna trwać maksymalnie osiemnaście miesięcy. Można uznać, iż w przypadku spraw mniej złożonych od chwili wniesienia oskarżenia powodowego do momentu wydania wyroku upłynie minimum jeden rok, natomiast jeśli idzie o  przypadki bardziej ciężkie, to  czasami okres ten podlega wydłużeniu – z zasady są to łącznie  dwa lata w obydwu instancjach. Lwia część skarg o stwierdzenie nieważnie zawartego małżeństwa zostaje rozpatrzona korzystnie dla powoda czy powódki, dlatego mimo długiej przeprawy, z reguły warto jest się jej podjąć, ponieważ najprawdopodobniej przyniesie ona oczekiwany rezultat.

                        ADWOKAT PATRYK RIEDEL - KATOWICE, WODZISŁAW ŚLĄSKI, JASTRZĘBIE-ZDRÓJ