Warunkowe umorzenie postępowania karnego należy do środków probacyjnych. Środki probacyjne, to nic innego jak poddawanie skazanych próbie, podczas której zawiesza się wykonanie kary lub umarza postępowanie karne. Możliwość warunkowego umorzenia postępowania karnego istnieje tylko wtedy, gdy wiadomo już, że przestępstwo zostało popełnione przez daną osobę. Instytucję tę stosuje się tylko wobec sprawców, nie zaś oskarżonych.

Warunkowe umorzenie postępowania karnego, to szansa, jaką wymiar sprawiedliwości daje tym, którzy na drogę przestępstwa weszli po raz pierwszy. Tak pojęta próba stosowana jest wobec tych, którzy nigdy przedtem nie byli karani i dobrze rokują na przyszłość. Zrobili błąd i otrzymują od państwa swoistą szansę poprawy. Z dniem zakończenia czasu próby, warunkowe umorzenie postępowania karnego, zmienia status na umorzenie ostateczne. Podlegając warunkowemu umorzeniu postępowania karnego, sprawca nie jest zaliczany w poczet karanych czy skazanych. Warunkowe umorzenie postępowania karnego, to szansa na zachowanie czystego konta, jeśli chodzi o karalność i konflikt z prawem.

Istnieje możliwość sprzeciwienia się warunkowemu umorzeniu postępowania karnego przez oskarżonego. Jeśli oskarżony sprzeciwi się tej procedurze, sprawa kierowana jest przez sąd na rozprawę. Sprzeciw oskarżonego musi być skierowany do sądu, zanim ten ogłosi warunkowe umorzenie postępowania. W przeciwnym razie, traktuje się go jako apelację od orzeczenia sądowego.

Informację o warunkowym umorzeniu postępowania karnego wobec poszczególnych sprawców umieszczana jest w Krajowym Rejestrze Karnym. Regulują to przepisy dotyczące tego rejestru. W myśl tych przepisów, Krajowy Rejestr Karny zawiera dane osób, wobec których zastosowano warunkowe umorzenie postępowania karnego, za przestępstwa lub przestępstwa skarbowe. Wpis o warunkowym umorzeniu postępowania karnego widniejący w Krajowym Rejestrze Karnym nie jest wpisem o skazaniu danej osoby. Nie skutkuje on wpisem danych do kartoteki skazanych za przestępstwa. Sprawcy przestępstw, wobec których zastosowano warunkowe umorzenie postępowania karnego, są osobami nie karanymi. Jeśli zajdzie taka potrzeba, mogą otrzymać z Krajowego Rejestru Karnego zaświadczenie o niekaralności. Wszelkie wzmianki o postępowaniu karnym zwieńczonym warunkowym umorzeniem, wykreśla się z Krajowego Rejestru Karnego, gdy upłynie pół roku zakończenia czasu próby. Czas próby może wynosić od roku do 2 lat. Skreślenie następuje oczywiście tylko wówczas, gdy w okresie próby sprawca nie naruszy porządku prawnego i nie dojdzie do wznowienia warunkowo umorzonego postępowania karnego.

Decyzja o warunkowym umorzeniu postępowania karnego pozostaje tylko i wyłącznie w gestii sądu. Umorzenie to ma formę wyroku. Uprawnienia takie nie przysługują np. prokuratorom. Prokuratorzy mogą jedynie przedstawić sądowi przesłanki do ewentualnego warunkowego umorzenia postępowania karnego, w formie stosownego wniosku. Wniosek prokuratorski może zawierać proponowany czas próby, propozycje obowiązków nakładanych na sprawcę oraz propozycję dozoru wobec sprawcy. Zawnioskowanie o warunkowe umorzenie postępowania karnego możliwe jest na każdym etapie postępowania, również w fazie przygotowawczej. W fazie przygotowawczej czyli zaraz po postawieniu zarzutów, wniosek taki można skierować do prokuratora. Nie ma on jednak prawa samodzielnego decydowania o tym czy warunkowe umorzenie postępowania karnego jest dopuszczalne. Jeśli prokurator uzna wniosek o warunkowe umorzenie postępowania karnego za zasadny, składa go przed sądem w miejsce aktu oskarżenia i na tym kończy się jego rola. Jeśli wniosek o warunkowe umorzenie postępowania karnego nie zyska przychylności prokuratora, kieruje on do sądu akt oskarżenia. Nie eliminuje to jednak możliwości złożenia przez sprawcę owego wniosku do sądu. Wniosek ten można składać na wszystkich etapach postępowania. Można go składać zawsze wtedy, gdy pojawiają się nowe okoliczności danej sprawy. Wniosek o warunkowe umorzenie postępowania karnego, może być złożony i rozpatrzony przez sąd nawet na etapie odwoływania się od wyroku.

Organy ścigania, a więc policja i prokuratura, bardzo rzadko informują sprawców przestępstw o możliwości warunkowego umorzenia postępowania karnego. Dlatego, zanim zacznie się cokolwiek dziać w naszej sprawie, warto zasięgnąć opinii adwokata. Być może mamy możliwość skorzystania z tej opcji.

Przesłanki warunkowego umorzenia postępowania karnego.

Przepisy o przesłankach warunkowego umorzenia postępowania karnego zawiera artykuł 66 Kodeksu Karnego. Przesłanek tych jest dość sporo, a sąd musi zbadać je wszystkie, zanim podejmie decyzję o warunkowym umorzeniu danego postępowania. Umorzenie może nastąpić tylko wtedy, gdy wszystkie przesłanki zostaną spełnione. Przedstawienie sądowi wszystkich przesłanek do warunkowego umorzenia postępowania karnego należy do adwokata. Przesłanki te muszą być kompletne i precyzyjne, tak by sąd przekonać o zasadności zastosowania wobec danej osoby warunkowego umorzenia postępowania karnego.

Szczegółowe przesłanki do warunkowego umorzenia postępowania karnego:

Nieznaczna wina i społeczna szkodliwość czynu.

Przy określaniu szkodliwości czynu, sąd kieruje się rodzajem i charakterem naruszonego dobra. Rozpatruje także rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody. Bierze też pod uwagę sposób w jaki popełniono czyn i okoliczności, w jakich to zaszło. Nie bez znaczenia jest też waga naruszonych obowiązków przez sprawcę. Do zadań sądu należy także analiza postaci zamiaru czyli motywów sprawcy do popełnienia przestępstwa. Kolejna rzecz, jaką sąd musi się zająć, to rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień w jakim zostały naruszone.

Nieznaczną winę i szkodliwość społeczną rozumie się jako większą niż znikomą, ale niezbyt dużą. Innymi słowy, sąd uznaje winę sprawcy i nadaje jej szkodliwość społeczną, ze średnim stopniem naruszenia porządku prawnego.

Nie ma żadnych wątpliwości co do okoliczności popełnienia czynu.

W myśl tej przesłanki wina sprawcy jest oczywista, a sprawca przyznaje się do niej. Przyznanie się sprawcy do winy nie jest jednak konieczne. W gestii sądu jest uznanie, że mimo tego, iż sprawca do winy się nie przyznaje, nie ma faktycznych wątpliwości co do okoliczności sprawy. Przyznanie się, nie przyznanie się lub odmowa składania zeznań przez sprawcę są tak samo oceniane przez sąd jak wszystkie inne dowody w sprawie. Dowody te i postawa sprawcy mogą przekonać sąd o braku wątpliwości co do okoliczności popełnienia czynu, ale i do tego, że wątpliwości te są na tyle duże, że uniemożliwiają warunkowe zawieszenie postępowania karnego.

Sprawca nie był nigdy karany za przestępstwo umyślne.

Wyjątkiem od tej przesłanki jest sytuacja, w której sprawca był już karany za przestępstwo umyślne, ale w trakcie postępowania karnego skazanie uległo zatarciu. Przesłanka ta zakłada, że w momencie wydania orzeczenia odnośnie warunkowego umorzenia postępowania karnego, sprawca musi być uważany za nie karanego za przestępstwo umyślne. Ważny jest ów moment wydania orzeczenia i rozróżnienie go od momentu popełnienia czynu zabronionego oraz od momentu rozpoczęcia samego postępowania.

Warunkowe umorzenie postępowania karnego może zostać orzeczone wobec osoby, która została objęta karą za wykroczenie lub nieumyślny występek.

Przez umyślne przestępstwo rozumie się czyn, co do którego popełnienia sprawca ma umyślny zamiar. Zamiar popełnienia oznacza tyle, że sprawca chce popełnić dany czyn bądź godzi się na czyn w obliczu możliwości popełnienia go.

Postawa sprawcy, jego cechy i uwarunkowania osobiste oraz sposób życia do chwili popełnienia przestępstwa są uzasadnieniem dla przypuszczenia, że mimo umorzenia postępowania karnego, będzie przestrzegał prawa i nie popełni kolejnego czynu zabronionego.

Przesłanka ta zbudowana jest na tzw. pozytywnej prognozie kryminologicznej. Pozytywna prognoza kryminologiczna oparta jest na postawie sprawcy, jego cechach i i tym jak żył do chwili wejścia w konflikt z prawem.

Przez postawę sprawcy rozumie się także motywacje kierujące jego działaniem i stosunek do czynu, który popełnił.

Istnieją sytuacje, w których sąd może zastosować warunkowe umorzenie postępowania karnego, wobec oskarżonych o czyny skutkujące karą pozbawienia wolności nie przekraczającą lat pięciu. Muszą tu jednak zaistnieć następujące warunki:
pojednanie się pokrzywdzonego ze sprawcą; szkoda została naprawiona przez sprawcę lub wraz z pokrzywdzonym ustalony został sposób jej naprawienia; jeśli w sprawie występuje jeden sprawca i kilku pokrzywdzonych, musi nastąpić pojednanie się ze sprawcą wszystkich, którzy doznali krzywdy.
Zastosowanie warunkowego umorzenia postępowania karnego w przypadku czynu zagrożonego karą pozbawienia wolności do lat pięciu, możliwe jest także wobec sprawców, którzy są uzależnieni i dokonali przestępstw pod wpływem środków odurzających lub psychotropowych i dobrowolnie poddadzą się leczeniu lub wezmą udział w stosownym programie edukacyjno-profilaktycznym. W takich sytuacjach prokuratorzy mają prawo do zawieszenia postępowania, do chwili, w której sprawca skończy leczenie lub przejdzie przez cały program. Na podstawie efektów w/w oddziaływań, prokurator może kontynuować postępowanie karne wobec sprawcy lub wnieść do sądu wniosek o warunkowe umorzenie postępowania. Zawieszenie postępowania może mieć miejsce na każdym jego etapie. Sąd weźmie je pod uwagę na etapie przygotowawczym, w trakcie sprawy aż do jej zamknięcia.  

Czyn, który zarzuca się oskarżonemu, skutkuje karą pozbawienia wolności nie dłuższą niż 3 lata.

Obowiązki nakładane przez sąd na oskarżonego

Sąd obligatoryjnie zobowiązuje oskarżonego, do tego, by w całości lub w części naprawił wyrządzoną szkodę.
Sąd może zobowiązać oskarżonego do przeproszenia osoby lub osób pokrzywdzonych.
Może również zobowiązać oskarżonego do tego, by wykonał ciążące na nim obowiązki alimentacyjne.
Sąd ma prawo do zobowiązania oskarżonego do tego, by powstrzymał się od nadużywania alkoholu, używania środków psychoaktywnych, substancji odurzających itp.
Do praw sądu należy również nakazanie oskarżonemu powstrzymywania się od kontaktowania się z pokrzywdzonymi i ich krewnymi.
Sąd może narzucić oskarżonemu dokonanie świadczenia pieniężnego.
Może również zakazać oskarżonemu prowadzenia pojazdów mechanicznych przez okres do 2 lat.

Podejmowanie przez sąd warunkowo umorzonego postępowania karnego

Postępowanie takie musi być podjęte przez sąd w sytuacji gdy, w wyznaczonym okresie próby, oskarżony naruszy prawo, to jest popełni jakieś przestępstwo. Przez przestępstwo rozumie się tu przestępstwo umyślne skutkujące prawomocnym wyrokiem skazującym.
Prawem sądu jest podjęcie warunkowo umorzonego postępowania karnego, jeśli oskarżony popełni inne przestępstwo lub w sposób rażący naruszy porządek prawny. Przez rażące naruszenie porządku prawnego rozumie się na przykład popełnienie wykroczenia lub naganne zachowanie w miejscu publicznym lub w miejscu zamieszkania. Postępowanie karne warunkowo umorzone nie może być podjęte później niż pół roku od zakończenia okresu próby.

Warunkowe zawieszenie postępowania karnego w sprawach o prowadzenie pojazdów w stanie nietrzeźwym

Użytkownicy dróg, którzy dopuścili się prowadzenia samochodu pod wpływem alkoholu, mają komfortowe wyjście z sytuacji, a jest nim instytucja warunkowego umorzenia postępowania karnego. Mimo charakteru czynu zabronionego, podczas orzekania warunkowego umorzenia postępowania karnego, sąd nie musi nakazywać nietrzeźwym sprawcom wypadków drogowych prowadzenia pojazdów. Zakazowi takiemu podlegają tylko ci nietrzeźwi kierowcy, którzy zostali skazani w normalnym trybie, to jest nie umorzono im warunkowo postępowania karnego. W stosunku do nich, sąd może zastosować zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych na okres do 10 lat. Umarzając warunkowo postępowanie wobec nietrzeźwych kierowców, sąd może zastosować ten zakaz jeśli uzna to za stosowne, ale nie na dłużej niż 2 lata. Instytucja warunkowego umorzenia postępowania karnego pozwala więc wielu nietrzeźwym kierowcom uniknąć niewygód związanych z niemożnością samodzielnego prowadzenia pojazdu mechanicznego. W najgorszym razie, zakaz ten trwa 2 lata.

                Adwokat Patryk Riedel - Adwokat Jastrzębie-Zdrój, Adwokat Wodzisław Ślaski-Katowice