Zawodowa odpowiedzialność lekarzy w polskim prawie

Odpowiedzialność zawodowa, to specyficzny tryb odpowiedzialności. Podstawowe tryby odpowiedzialności lekarskiej w Polsce to postępowanie cywilne i karne. Pracujący lekarze mogą być pociągani również do odpowiedzialności w trybie postępowania dyscyplinarnego, które jest prowadzone przez pracodawcę. Wszystkie wymienione tu tryby odpowiedzialności funkcjonują niezależnie i według własnych przepisów. W stosunku do jednego lekarza można prowadzić równoczesne postępowanie w różnych trybach. O postępowaniu w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej mówi ustawa wprowadzona w życie dnia 2 grudnia 2009 roku o izbach lekarskich Sprawy nieuregulowane powyższymi przepisami rozstrzyga się w oparciu o przepisy kodeksu postępowania karnego.

Komu przypisywana jest odpowiedzialność zawodowa?

Podmiotowy zakres zawodowej odpowiedzialności lekarzy jest konkretnie określony. Odpowiedzialność ta obejmuje członków samorządu lekarzy, a więc wszystkich członków izb lekarskich, czyli wszyscy lekarze figurujący w rejestrach prowadzonych przez Okręgowe Izby lekarskie. Odpowiedzialność ta nie obejmuje osób, które mają dyplom lekarza, ale pozbawiono ich praw do wykonywania zawodu, nawet jeśli wcześniej ten zawód uprawiały. O tym, że dane postępowanie zostanie wszczęte decyduje stan z dnia, w którym złożona została skarga. Jeśli lekarz nie posiada prawa do pracy w swoim zawodzie – rzecznik odmówi uruchomienia procedury.

Za jakie czyny można odpowiadać w trybie odpowiedzialności zawodowej?

Przepisy dość ogólnie określają zakres odpowiedzialności zawodowej. Nie ma też dokładnej listy ani opisów czynów zabronionych. W myśl ustawy o izbach lekarskich, odpowiedzialność zawodowa ponoszona jest za postępowanie pozostające w sprzeczności z zasadami etyki i deontologii zawodowej a także za naruszenie przepisów dotyczących pracy w zawodzie lekarza. Zasady etyki i deontologii szczegółowo wymienia i opisuje Kodeks Etyki Lekarskiej. Przepisy o pracy w zawodzie lekarza zawiera ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza, Dz. U. 1997 Nr 28 poz. 152, a także liczne inne akty normatywne. Przedmiotowy zakres odpowiedzialności zawodowej lekarza jest bardzo szeroki i rozległy. Dodać trzeba, że ani KEL, ani ustawy nie wymieniają czynów zabronionych, lecz wskazują właściwe sposoby postępowania.

Organy odpowiedzialności zawodowej

Organami odpowiedzialności zawodowej są sądy lekarskie i rzecznicy odpowiedzialności zawodowej. Zadaniem rzeczników jest rozpatrywanie skarg na lekarzy i prowadzenie postępowań wyjaśniających. Rolę ich można porównać do roli prokuratury w sprawach karnych. Zadaniem sądów lekarskich jest rozpatrywanie wniosków o ukaranie kierowanych do nich przez rzeczników odpowiedzialności zawodowej. Pierwszą instancją w tego typu sprawach jest zazwyczaj okręgowy rzecznik odpowiedzialności zawodowej i okręgowy sąd lekarski izby, do której w dniu złożenia skargi należał obwiniony lekarz.

Kolejną instancją jest Naczelny Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej i Naczelny Sąd Lekarski. Jeden i drugi zajmuje się rozpatrywaniem odwołań od orzeczeń wydanych przez organa pierwszej instancji.

Członków organów odpowiedzialności zawodowej wybiera okręgowy i krajowy zjazd lekarzy. Ich kadencja trwa 4 lata, a za pełnione funkcje nie dostają wynagrodzeń.

Strony postępowania

Postępowanie dotyczące zawodowej odpowiedzialności lekarzy ma charakter kontradyktoryjny. Oznacza to, iż opiera się na udziale co najmniej dwóch przeciwnych stron, które są równouprawnione. Rzecznik odpowiedzialności zawodowej ma obowiązek reprezentować interes pokrzywdzonego oraz korporacji zawodowej. Ponadto pełni funkcję oskarżyciela. Pokrzywdzony jest stroną postępowania. W postępowaniu tego typu nie występuje instytucja oskarżyciela posiłkowego, tak jak ma to miejsce w sprawach karnych. Stronę przeciwną dla Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej stanowi lekarz, któremu zarzuca się postępowanie niezgodne z etyką zawodową. Prawem lekarza jest posiadanie trzech obrońców, którzy mogą być adwokatami lub członkami izby lekarskiej. Obowiązkiem instytucji odpowiedzialności zawodowej jest dbałość o zgodność postępowania z wymogami formalnymi, postępowanie zgodnie z zasadami procesowymi i doinformowanie uczestników sprawy o tym jakie prawa im przysługują. Uczestnicy mają prawo m.in. do odmowy składania zeznań, zapoznawania się z aktami procesowymi, składania zażaleń i składania wniosków dowodowych.

Jak przebiega postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej?

Postępowanie takie nie może być wszczęte, jeśli od momentu popełnienia czynu minęło 36 miesięcy, a karalność ustaje po upływie pięciu lat. Odnośnie do czynów mających znamiona przestępstwa odpowiedzialność zawodowa przedawnia się nie wcześniej niż w przypadku czynów karalnych. W takich wypadkach Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej uruchamia postępowanie po tym jak uzyska wiarygodną informację o czynie popełnionym przez lekarza. Informację tę najczęściej stanowi skarga pokrzywdzonego, ale może być to każda inna informacja, którą uzna za wiarygodną. Jeśli po wstępnym przyjrzeniu się skardze lub innej informacji, rzecznik uzna, że nie jest wiarygodna – może odmówić wszczęcia postępowania. W zależności od wiarygodności skargi lub innej informacji, postępowanie wstępne i wyjaśniające ulega umorzeniu lub kończy się skierowaniem do sądu wniosku o ukaranie. Wniosek taki traktowany jest jak odpowiednik aktu oskarżenia. Wniosek ten rozpatruje sąd pierwszej instancji podczas rozprawy jawnej tylko dla członków samorządu lekarzy. Rozpoznawaniem spraw dotyczących lekarzy będących członkami samorządu lekarskiego, w pierwszej instancji zajmuje się Naczelny Sąd Lekarski. Odwołania od orzeczeń sądów pierwszej instancji rozpatrywane są przez Naczelny Sąd Lekarski. Skład orzekający pierwszej instancji to trzej lekarze będący członkami Okręgowego Sądu Lekarskiego. Członków składu wyznacza przewodniczący OSL. On także określa kiedy ma się odbyć rozprawa i ma obowiązek powiadomić o tym osoby, które muszą w niej uczestniczyć. Jako strony przed sądami lekarskimi występują: Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej i obwiniony lekarz. Pokrzywdzony może być jedynie świadkiem.

Rezultatem rozprawy w sądzie lekarskim może być skierowanie sprawy do Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej w celu uszczegółowienia procedury wyjaśniającej, uniewinnienie obwinionego lekarza, umorzenie lub uznanie go winnym i wyznaczenie kary.

Oto kary, które może orzec sąd lekarski:

Upomnienie; nagana; kara finansowa; zakaz pracy na stanowiskach kierowniczych w zakładach opieki zdrowotnej na okres od roku do lat pięciu; ograniczenie wykonywania zawodu lekarza na czas od pół roku do dwóch lat; zawieszenie prawa do pracy w zawodzie na czas od roku do lat pięciu; pozbawienie prawa pracy w zawodzie lekarza.

Zarówno Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej jak i obwiniony lekarz mogą odwoływać się od orzeczeń sądów lekarskich pierwszej instancji. Obie strony mogą składać odwołania do Naczelnych Sądów Lekarskich. Pokrzywdzony może odwoływać się tylko w zakresie winy.

Skład orzekający Naczelnego Sądu Lekarskiego to pięciu lekarzy, których wyznacza przewodniczący sądu. NSL zajmuje się rozpatrywaniem spraw w granicach odwołania. Rozprawa przed NSL może zakończyć się utrzymaniem w mocy orzeczenia OSL lub nadanie sprawie ponownego biegu w celu lepszego jej rozpoznania. W wyjątkowych przypadkach NSL może dokonać zmian w orzeczeniu OSL. Może też rozszerzyć zakres odwołania lub uzupełnić postępowanie dowodowe. Od orzeczeń wydanych przez Naczelny Sąd Lekarski odwołać się mogą tylko lekarzom, których ukarano zawieszeniem lub pozbawieniem prawa do pracy w zawodzie. Lekarzy tacy mogą odwołać się do Sądu Apelacyjnego. Wszystkie inne orzeczenia NSL mają charakter ostateczny.

Adwokat dla lekarzy, Adwokat Katowice, Wodzisław Śląski, Jastrzębie-Zdrój